آیا مدیریت پسماند فقط بازیافت است؟
مدیریت پسماند، زنجیره‌ای از فرآیندهاست که از لحاظ ماهیت، دامنه و برد از هم متفاوت هستند. این فرآیندها عبارتند از:
- کاهش تولید پسماند (ماهیت: فرهنگی-اجتماعی، دامنه: کل پسماندها، نقش‌آفرینان: کل جامعه)
- تفکیک از مبدأ (ماهیت: فرهنگی-اجتماعی، دامنه: کل پسماندها، نقش‌آفرینان: کل جامعه)
- جمع‌آوری (ماهیت: خدماتی، دامنه: کل پسماندها، نقش‌آفرینان: شرکت‌های پیمانکار)
- پردازش (ماهیت: صنعتی، دامنه: پسماندهای قابل بازیافت، نقش‌آفرینان: صنایع کوچک و متوسط)
- بازیافت (ماهیت: صنعتی، دامنه: پسماندهای قابل بازیافت، نقش‌آفرینان: صنایع متوسط و بزرگ)
- بازیابی به مواد و انرژی (ماهیت: خدماتی-صنعتی، دامنه: پسماندهای غیرقابل بازیافت، نقش‌آفرینان: صنایع متوسط و بزرگ)
- امحاء و دفن (ماهیت: خدماتی، دامنه: پسماندهای غیرقابل بازیافت، نقش‌آفرینان: شرکت‌های پیمانکار)
بر همین اساس بازیافت یکی از حلقه‌های زنجیره مدیریت پسماند است و با توجه به ترکیب پسماند که بخش عمده‌ای از آن غیرقابل بازیافت است، اهمیت حلقه‌های دیگر اگر بیشتر از بازیافت نباشد، کمتر هم نیست.
نکته‌ی مهم دیگر نیز این است که کارآمدی و اثربخشی مدیریت پسماند در گروی اجرای صحیح یکایک فرآیندها از بالا به پایین است، چرا که مانند یک دومینو هر فرآیند در این زنجیره به فرآیند قبلی خود وابستگی دارد.
بازیافت چیست؟
بازیافت فرآیندهای صنعتی تبدیل ضایعات و پسماند به مواد یا انرژی قابل استفاده مجدد است که برخوردار از بهره اقتصادی بوده و در آنها ضایعات و پسماند پردازش یا اسقاط شده به محصولات واسطه یا نهایی مورد استفاده در حلقه‌های دیگر زنجیره ارزش (خارج از زنجیره مدیریت پسماند) تبدیل و بازچرخانی می‌شود. توجه به دو نکته در خصوص بازیافت حائز اهمیت است:
- نهاده صنعت بازیافت مواد خام دست‌دوم (در مقابل روش مرسوم تولید از مواد خام اولیه) است؛ لذا کد مشخصه جداگانه نداشته و ذیل هر فرآیند که تولید، از مواد اولیه دست‌دوم ممکن باشد قابلیت تعریف خواهد داشت.
- محصولات فرآیند بازیافت نسبت به محصولات تولیدی از منابع اولیه خام متمایز نیستند و دیگر زیر صفت ضایعاتی توصیف نمی‌گردند.(مثال: شمش حاصل از ذوب سنگ معدن تفاوتی با شمش حاصل از ذوب قراضه ندارد.)
آیا جمع‌آوری ضایعات یا پسماندها، همان بازیافت است؟
جمع‌آوری یکی از فرآیندهای زنجیره‌ی مدیریت پسماند است و بازیافت یکی دیگر از این فرآیندها. این دو فرآیند به کلی و از هر نظر با هم متفاوت هستند و کلیه‌ی موارد مربوط به آنها از جمله متولی و نهاد صادرکننده‌ی مجوز آنها نیز با هم متفاوت است.
برای ورود به صنعت بازیافت چه اقداماتی باید کرد و چه مجوزهایی نیاز است؟
برای ورود به فعالیت‌های صنعتی از جمله صنعت بازیافت در کشور، اخذ پروانه‌ی بهره‌برداری از وزارت صمت به منزله‌ی مجوز و تأیید صلاحیت متقاضی است.
برای اخذ پروانه‌ی بهره‌برداری در حوزه‌ی بازیافت (تحت کد آیسیک دو رقمی ۳۷ در سامانه‌ی بهین‌یاب و برخی دیگر از کدها در سایر شاخه‌ها) باید ابتدا به سامانه‌ی بهین‌یاب مراجعه و درخواست جواز تأسیس داد. در مراحل بعدی و طی استعلام وزارت صنعت از سازمان حفاظت محیط‌زیست در خصوص تطابق رده‌ی استقرار صنعت با محل اجرای پروژه، تایید رده‌ی استقرار و بازدید پیشرفت فیزیکی، پروانه‌ی بهره‌برداری صادر خواهد شد.
این کانون در همکاری با اتحادیه صنایع بازیافت ایران، اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران و ایران، ستاد تسهیل و رفع موانع تولید و هیئت مقررات‌زدایی و تسهیل مجوزهای کسب‌وکار، در سالیان اخیر تلاش کرده که ورود به صنعت بازیافت به طور خاص و کلیه‌ی حوزه‌های صنعتی به طور عام را ساده‌سازی نماید.
بر همین اساس، این کانون بر این باور است که از آنجا که صنعت بازیافت و سایر روش‌های مدیریت پسماندها (بی‌خطرسازی، دفع، تثبیت، تصفیه و…)، خدمتی به محیط‌زیست انجام می‌دهند باید از مقررات و ضوابط استقرار واحدهای صنعتی و تولیدی معاف باشد و حتی امکان احداث واحدهایی جهت انجام این فرآیندها و همچنین تصفیه‌خانه‌های پساب در محل واحدهای صنعتی وجود داشته‌باشد.
به طور کل نیز کانون باور دارد باید فرآیند بررسی تطابق رده‌ی استقرار را با اخذ بیمه‌ی مسئولیت حرفه‌ای جایگزین نمود و پروژه‌های مشمول ارزیابی اثرات زیست‌محیطی نیز بسته به فرآیند و محیط ارزیابی گردند. البته این پروژه، پروژه‌ای زمان‌بر است و نیاز به همکاری دستگاه‌های مختلف حاکمیتی، تدوین مقررات فنی و اجرا به صورت پایلوت در یکی از اقلیم‌های کشور دارد.
برای ورود به فعالیت‌های مربوط به بازیابی به مواد و انرژی، مدیریت پسماندهای ویژه و صنعتی، امحاء و دفن چه باید کرد و به چه مجوزهایی نیاز است؟
فرآیندهای مربوط به بازیابی مواد و انرژی و امحاء و دفن، به دلیل کم بودن رقم Gatefee (تعرفه خدمات به ازای میران پسماند ورودی به سایت) از نظر افتصادی، تاکنون توجیه‌ناپذیر بوده و تمایل چندانی برای ورود به این حوزه‌ها وجود نداشته‌است.
به همین دلیل مقررات مربوط به این حوزه‌ها نیز نسبت به سایر حوزه‌ها عقب‌مانده‌تر و سلیقه‌ای‌تر بوده‌است. (مثل نیاز به تأیید صلاحیت چندباره بر اساس معیارهای نامشخص و سلیقه ادارات کل محیط‌زیست استان‌ها، یا رده‌ی استقرار ۷ در ضوابط استقرار که شروع فعالیت در شهرک‌های صنعتی را غیرممکن می‌نماید و…)
این کانون در همکاری با اتحادیه در حال پیگیری موضوع مجوزهای این حوزه در سطح ستاد تسهیل و رفع موانع تولید، هیئت مقررات‌زدایی و تسهیل مجوزهای کسب‌وکار، اصلاح دستورالعمل‌های این حوزه در سطح هیئت دولت و اصلاح ضوابط استقرار در اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران است.
شرح مختصری از دیدگاه کانون در این خصوص، در پاسخ به پرسش قبلی بیان گردیده‌است.
برای ورود به فعالیت‌های حوزه‌ی جمع‌آوری ضایعات تفکیک‌شده از درب منازل چه اقداماتی باید کرد و چه مجوزهایی نیاز است؟
این فعالیت اقتصادی چه در شکل سنتی آن، و چه در شکل نوآورانه و استارت‌آپی آن در کشور، هنوز فاقد فرآیند مشخص برای شروع کسب‌وکار است و کانون پیگیر ساماندهی این حوزه در هیئت مقررات‌زدایی و تسهیل مجوزهای کسب‌وکار است.
قدر مسلم آنکه مشخصا هیچ‌کجای قوانین کشور به شهرداری‌ها به عنوان یکی از مجریان این حوزه، اختیاری برای صدور مجوز یا محدودسازی بازار متقاضیان نداده و هرگونه کارشکنی در این حوزه از سوی این دستگاه مطلقا غیرقابل‌پذیرش و قابل پیگرد قانون است.
هدف کانون بر این است که برای صدور مجوز در این حوزه مرجعی مشخص و واحد تعیین گردیده که این امر از طرف دبیرخانه کانون و اتحادیه صنایع بازیافت ایران مجدانه در حال پیگیری است. مجددا تأکید می‌نماید که اکنون هیچ انجمن صنفی یا مرجع دیگری در کشور صلاحیت صدور مجوز در این حوزه را نداشته و هر گونه تغییری در وضع کنونی قطعا از طریق سایت و کانال‌های خبرگزاری کانون به اطلاع عموم خواهد رسید.
آیا کانون جواز کسب صادر می‌کند؟
صدور جواز کسب مربوط به تشکل‌های صنفی زیرمجموعه‌ی اتاق اصناف است.
این کانون به عنوان زیرمجموعه‌ای از معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری نه‌تنها اختیار صدور جواز کسب ندارد، بلکه بر این باور است که صنعت بازیافت ماهیت صنفی ندارد و عدم وجود تعریف حد مشخص برای کارگاه و کارخانه و عدم یکپارچگی میان فرآیند صدور مجوزهای واحدهای کارگاهی (صنفی) و واحدهای کارخانه‌ای (صنعتی) امری مخرب برای فضای کسب‌وکار کشور است.
تنها بخشی از زنجیره‌ی مدیریت پسماند که قابلیت صدور جواز کسب در اتاق اصناف را دارد، حوزه‌ی جمع‌آوری ضایعات است که این امر نیز به عنوان یک ایده در خصوص تعیین مرجع واحد صدور مجوز جمع‌آوری طرح گردیده‌است. توضیحات مفصل در این خصوص در پاسخ به پرسش قبلی مطرح گردیده‌است.
کانون هماهنگی چیست و چرا تشکیل شده و اجزای آن کدام است؟
کانون هماهنگی دانش، صنعت و بازار مدیریت پسماند و بازیافت، نهاد یا موسسه‌ای تصمیم‌ساز و تشکلی غیردولتی، غیرانتفاعی و غیرسیاسی است که به منظور افزایش همگرایی، همکاری، هماهنگی، تصمیم‌سازی و ارتقای وحدت رویه پیرامون فعالیت‌های صنعت و دانشگاه‌ها و موسسات و مراکز پژوهشی و فناوری و ارتقای نظام نوآوری بخشی در عرصه توسعه و تولید کالا یا خدمات خاص (که زمینه تخصصی فعالیت کانون محسوب می‌گردد) در بازار تشکیل می‌شود.
ماموریت اصلی و فلسفه وجودی کانون شبکه‌سازی و ایجاد ارتباط سازمان‌یافته میان صنعت، بازار و دانش در بوم مدیریت پسماند و بازیافت کشور است.
معرفی کانون، اساسنامه، هیئت‌مدیره و… در ستون درباره‌ی ما قابل دسترسی و مطالعه است.
کانون از سه بخش تشکیل گردیده‌است:
- بخش صنعت شامل نمایندگان شرکت‌های عضو در اتحادیه صنایع بازیافت ایران
- بخش دانش شامل نمایندگان دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان، استارت‌آپ‌ها و…
- بخش حاکمیت شامل نماینده‌ی معاونت عملی و فناوری ریاست جمهوری
چگونه می‌توان عضو کانون شد؟
راهنمای عضویت در کانون در ستون خدمات، شاخه‌ی عضویت قابل دسترسی و مطالعه است.
کانون چه کارهایی می‌کند؟
کانون با ماموریت شبکه‌سازی و ایجاد ارتباط سازمان‌یافته میان صنعت، بازار و دانش در بوم مدیریت پسماند و بازیافت کشور تشکیل گردیده‌است.
باور کانون بر این است که:
- بخش صنعت توان جذب و اثربخش‌سازی خروجی‌های بخش دانش برای رفع نیازهای خود در جهت حرکت به سوی تاب‌آوری و درون‌زایی اقتصادی را دارد و بخش دانش توان تولید محتوای مورد نیاز مستقیم صنعت برای کارآمدسازی فرآیندها و رشد فناوری در کشور را داراست. این ارتباط در بستر زمان موجب تحقق ظرفیت بالای تولید اشتغال پایدار و جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی خواهد شد.
- حمایت از کسب‌وکارهای نوین حوزه‌ی جمع‌آوری پسماندهای ارزشمند و ضایعات تفکیک‌شده به عنوان بهترین راهکار موجود، به مرور باعث رشد اقتصاد شفاف، کاهش زمینه‌های قانون‌گریزی، مناسبات برده‌دارانه و غیر انسانی و حفاظت از محیط‌زیست به عنوان سرمایه‌ی میان‌نسلی در کشور می‌شود.
در این راه کانون ذیل چنین اهدافی حرکت خواهد کرد:
- افزایش همگرایی، هماهنگی و هم‌افزایی میان عناصر تاثیرگذار و یکپارچه‌سازی نقش‌آفرینان حوزه‌های صنعت و دانش در بازار مدیریت پسماند کشور
- شکل‌دهی و توسعه نظام ملی نوآوری و ارتقاء تعامل میان نهادهای عرضه و تقاضای فناوری متناسب با نیازهای حقیقی صنعت
- شناسایی چالش‌ها، تشریح راهکارها و ارائه‌ی پیشنهادهای اصلاح، تدوین و اعمال قوانین، مقررات و سیاست‌های کلان به منظور ارتقای توان تولید، رقابت و ارتقاء بهره‌وری به منظور رفع موانع توسعه صنعت و بازار با هدف گسترش پهنه‌ی اقتصاد دانش‌بنیان
- کمک به ایجاد مزیت رقابتی مبتنی بر فناوری و نوآوری در سطح بنگاه‌های تولید کالا و خدمات
- بهبود فضای کسب‌وکارها بنگاه‌های اقتصادی نوپا و نوآور در جهت جذب فارغ‌التحصیلان، صاحب‌نظران و فناوران به منظور ایجاد اشتغال پایدار
- همکاری در توسعه زیرساخت‌های نوآوری (کسب استاندارد،کسب برند، مالکیت فکری و …) و پیشنهاد طرح‌های زیربنایی در سطوح منطقه‌ای و ملی به مراکز علمی و فناوری به منظور جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی و بالا بردن جایگاه اقتصادی کشور در منطقه
- تقویت و توسعه تعاملات بین‌المللی با نهادهای اقتصادی، صنعتی و فناوری برون‌مرزی به منظور ارتقاء فناوری، توسعه بازارها و رشد بهره‌وری صنعتی
- ارائه‌ی خدمات آموزشی، پژوهشی، مشاوره‌ای، نظارتی و پیشنهاد فرصت‌های سرمایه‌گذاری به بنگاه‌های اقتصادی، سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی و سایر نقش‌آفرینان این حوزه
- بازارسازی و ایجاد فرصت عرضه و تقاضای محصولات فناورانه و نوآورانه
- رصد و گزارش‌دهی تحولات حوزه‌های اقتصاد و فناوری در سطوح ملی و بین‌المللی از طریق رسانه‌های کانون
آیا کانون به دنبال کاهش درآمدهای شهرداری‌ها از محل پسماند است؟
به باور کانون، محل درآمد نهادهای حاکمیتی صرفا و تنها باید از اخذ مالیات از شهروندان در مقابل ارائه‌ی خدمات باشد. هرگونه منبعی جز این، باعث عدم شفافیت، عدم پاسخگویی و رشد زمینه‌های قانون‌گریزی می‌گردد.
خطرناک‌ترین عامل برای رشد فساد در حاکمیت، ورود نهادهای حاکمیتی به فعالیت اقتصادی در بازار است که با توجه به رانت اطلاعاتی، اختیارات حاکمیتی و کسب درآمد هم از محل مالیات و هم کسب‌وکار؛ این امر موجب تصدی‌گری و اجرای همزمان، اخلال در رقابت، ورشکستگی و خروج کلیه‌ی فعالان بخش خصوصی در بازار و قبضه‌شدن همه‌چیز در اختیار حاکمیت خواهد گردید.
ایده‌ی کسب درآمد از پسماندفروشی و به مزایده گذاشتن پیمانکاری محله‌های شهری ریل‌گذاری اشتباهی بوده که به مرور باعث چسبندگی شهرداری به این مسیر شده و با اعتیاد شهرداری به کسب و افزایش درآمد از این راه به صورت سالیانه، راه هرگونه اصلاح بنیادین در حوزه را بسته است و همپای این اعتیاد، جریان غیررسمی مافیای پسماند نیز روز به روز بیشتر رشد کرده و با مناسبات غیرانسانی خود، منظره‌ای بدوی به شهر داده‌است.
آنچه این کانون باور دارد این است که گسترش استارتآپهای جمع‌آوری ضایعات تفکیک‌شده از درب منازل، ضایعات ارزشمند را از سطل‌های روباز خیابان خارج کرده و در جریانی شفاف و قابل ردگیری به دست صنایع بازیافت خواهد رساند.
نتیجه اول این امر این است که مافیای پسماند یا خودبه‌خود به شفافیت و قانون‌مداری و فعالیت رسمی روی خواهد آورد، یا با خالی شدن سطل‌ها از ضایعات ارزشمند، جریان مالی آن به صفر رسیده و از جامعه خارج می‌شود.
نتیجه دوم این امر این است که درآمد شهرداری نیز به جای اعتیاد به پسماندفروشی، از محل بخشی از ۹٪ مالیات بر ارزش افزوده‌ای تأمین خواهد شد که بر معاملات شفاف و قابل ردگیری فعالان رسمی این حوزه اعمال می‌شود.
نتیجه سوم نیز این است که با کاهش حجم پسماند در سطل‌های خیابان‌های شهر، تواتر ناوگان جمع‌آوری کاهش یافته و هزینه‌های جمع‌آوری پسماند که اکنون ۹۰٪ هزینه کل مدیریت پسماند است حداقل تا نصف کاهش می‌یابد و منابع را برای هزینه روی Gatefee و راهکارهای مدیریت اصولی در انتهای خط آزاد می‌کند.
کانون برای استارتآپهای جمع‌آوری ضایعات تفکیک‌شده و سایر حوزه‌های مدیریت پسماند چه نقشی ایفا می‌کند؟
با توجه به اینکه باور کانون بر این پایه استوار است که شاه‌کلید حل مشکل پسماند کشور، گسترش فعالیت استارتآپهای جمع‌آوری ضایعات تفکیک‌شده و سایر فعالیت‌های استارت‌آپی است، این کانون اساسا تشکیل شده که صدای استارت‌آپ‌ها، محل اجتماع ایشان و نقطه‌ی وصل فعالان صنعت به فعالان نوآور گردد.
بر همین اساس کانون در همکاری با اتحادیه با طرح و پیگیری موضوع این فعالیت‌ها در هیئت مقررات‌زدایی و تسهیل مجوزهای کسب‌وکار و همچنین تشکیل حلقه‌ای از چندین شرکت استارت‌آپی برای هماهنگی و پیگیری موضوع در سطح جامعه به سوی ساماندهی و بهبود محیط کسب‌وکار این حوزه در حرکت است. (شرح این موضوع در پاسخ به سوالات مرتبط با مجوزها آمده‌است)
چگونه می‌توان به آمار تولید پسماند، ترکیب پسماند، تعداد شرکت‌ها فعال، حجم بازار، گردش مالی و... در ایران دسترسی پیدا کرد؟
نارسایی و کاستی در حوزه‌ی آمار، اطلاعات و داده‌ها در کشور مشکلی کلان و مزمن است که نمودهای آنرا می‌توان در عدم امکان محاسبه صحیح تولید ناخالص داخلی (GDP)، تغییر شاخص‌ها در محاسبه نرخ تورم، عدم اعلام نرخ تورم توسط بانک مرکزی، عدم امکان محاسبه دقیق قیمت حامل‌های انرژی (گاز، بنزین، برق و…) و بسیاری دیگر از حوزه‌های مشاهده کرد.
این کاستی و نارسایی در حوزه مدیریت پسماند بسیار شدیدتر است و می‌توان بیان کرد که هیچ‌گونه آمار و اطلاعات قابل اتکایی از میزان تولید و ترکیب پسماند و حجم بازار در کشور موجود نیست و غالب ارجاعات به آمار پسماند، مربوط به چند مورد از پژوهش‌ها در دهه‌های ۸۰ و ۹۰ است که در متدلوژی تحقیق آنها نیز تردید وجود دارد.
علت اصلی این امر در حوزه‌ی مدیریت پسماند، فعالیت بخش از بزرگی از بازار در اقتصاد غیررسمی و غیرشفاف (جریان زباله‌گردی-گاراژهای جمع‌آوری پسماند در اطراف شهر-عدم وجود شرکت ثبت‌شده-معاملات غیرمستند و غیررسمی) است که امکان هرگونه پایش و آمارگیری را ناممکن می‌سازد.
این کانون در همکاری با اتحادیه صنایع بازیافت ایران در قالب ایجاد نهاد تنظیم‌گر و همکاری با سازمان امور مالیاتی در خصوص رسیدگی به تراکنش‌ها، شفافیت بازار پسماند و اقلام ضایعاتی را مهم‌ترین هدف استراتژیک خود می‌داند.
برای فروش ضایعات انبوه خود به کارخانه‌ها با چه کسی باید تماس گرفت؟
برای فروش ضایعات انبوه خود به کارخانه‌ها تا پیش از راه‌اندازی سامانه‌ی ملی مبادلات، لطفا شرحی از ماهیت کالا، تناژ، محل، قیمت و اطلاعات تماس خود را به صورت مکتوب برای کانون ارسال فرموده، موارد بلافاصله به اعضا بخش صنعت ارجاع می‌گردد و در صورت تمایل شرکت‌های عضو با شما تماس حاصل خواهند نمود.
برای فروش ضایعات خانگی تفکیک‌شده با چه کسی باید تماس گرفت؟
این حوزه به دلیل ماهیت نوپای خود هنوز انسجام ساختاری لازم را نیافته و کانون به عنوان یکی ماموریت‌های خود به دنبال ایجاد محیط کسب‌وکار، حمایت و شتابدهی به استارتآپهای فعال این حوزه است.
در مقطع زمانی فعلی، در چند منطقه از شهر تهران و برخی دیگر از مراکز استان، اپلیکیشن‌هایی در این حوزه فعال هستند، اما این امر هنوز شمول کشوری نیافته‌است.
آیا کانون، سازمان مدیریت پسماند شهرداری است؟ برای خدمات مربوط به شهرداری با چه کسی باید تماس گرفت؟
کانون ماهیتا هیچ ارتباطی به شهرداری ندارد و برای خدمات مربوط به شهرداری، باید با شماره‌ی ۱۳۷ تماس حاصل نمود.